Przestępstwo znieważenia funkcjonariusza lub konstytucyjnego organu państwa jest surowo zakazane przez prawo karne i ścigane z całą bezwzględnością. Uderza ono bowiem w fundamenty ustroju kraju, stanowiąc czyn podważający jego podstawowe zasady.
Przestępstwo znieważenia funkcjonariusza lub konstytucyjnego organu państwa zostało określone w art. 226 Kodeksu karnego. Wyróżnia on jego dwie postacie, polegające na:
W powyższym kontekście zniewaga to zachowanie, które wyraża pogardę dla funkcjonariusza publicznego, osoby przybranej mu do pomocy lub konstytucyjnego organu RP poprzez dokonywanie jego lżenia i upokarzania. Szerzej piszę o tym w artykule „Przestępstwo napaści z powodu ksenofobii, rasizmu lub nietolerancji religijnej (art. 257 § 1 k.k.).”
Z kolei poniżanie polegać może na upokorzeniu oraz sponiewieraniu i przybrać formę wyszydzania lub lżenia, zmierzającego do pozbawienia tych organów w opinii publicznej należnego im szacunku i autorytetu, a także stworzenia ich niekorzystnego wizerunku. Jest ono więc czymś więcej niż samo znieważanie.
Do powyższych czynów dochodzi na ogół w postaci słownej, choć mogą one zostać wyrażone także w innych formach, w szczególności poprzez pismo, wizerunek czy obelżywy gest. O takim właśnie zakwalifikowaniu danego zachowania decydują przede wszystkim ogólnie przyjęte normy obyczajowe i standardy kulturowe wskazujące, że ma ono charakter obraźliwy.
Jak trafnie stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 stycznia 1976 r. (OSNC 1976, nr 11, poz. 251) „dla oceny czy określone zachowanie stanowi zniewagę, istotne znaczenie ma obiektywna ocena tego zachowania, rozważenie jego społecznego odbioru, a o ocenie tej decydują ogólnie przyjęte obyczaje.”
Warto zaznaczyć, że wypowiedź sprawcy musi mieć obiektywnie charakter znieważający, a nie być taką tylko w świetle subiektywnego przekonania ofiary. Jeżeli więc zachowanie w stosunku do funkcjonariusza publicznego nie zawiera elementów obiektywnie uznawanych za obelżywe, to nie dochodzi do jego znieważenia, nawet w przypadku, gdy ten czuje się nim dotknięty.
Dla bytu tego przestępstwa nie ma zatem żadnego znaczenia, czy według odczuć funkcjonariusza publicznego została naruszona jego godność osobista. Nie jest także warunkiem dla jego zaistnienia, aby znieważające zachowanie sprawcy zawierało w sobie jakikolwiek zarzuty odnoszące się do jego konkretnego postępowania.
Jeśli chodzi o konstytucyjne organy państwa to przestępstwo to musi godzić w ich prestiż, a nie w zatrudnione w nich osoby. Ma to miejsce nawet wtedy, gdy osoba dopuszczająca się znieważenia lub poniżenia uważa, że kieruje swoje czyny jedynie w konkretne osoby współtworzące konstytucyjny organ państwa, a nie w niego samego.
Definicję legalną pojęcia funkcjonariusza publicznego zawiera art. 115 § 3 k.k. Zgodnie z nim do grupy tej należą:
Podkreślić należy, całkiem inną kategorię stanowią „osoby pełniące funkcję publiczną” która również została określona w przepisach tego aktu prawnego.
Żaden przepis obowiązującego prawa nie wyjaśnia, co należy pod tym rozumieć, konieczne więc jest odwołanie się do orzecznictwa. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 maja 2007 r. (sygn. akt II AKa 142/07, LEX nr 331807) „za osobę przybraną funkcjonariuszowi publicznemu należy uważać zarówno osobę, którą funkcjonariusz sam sobie wybierze, której pomoc przyjmie, jak i osobę, która zostanie mu wskazana do pomocy przez przełożonego bądź zainteresowaną jego działaniem instytucję czy organizację. W pojęciu „osoby przybranej do pomocy” mieści się nawet osoba samorzutnie pomagająca funkcjonariuszowi publicznemu, w wykonaniu jego obowiązków służbowych.”
Konstytucyjnymi organami Rzeczypospolitej Polskiej są wszystkie te instytucje, które wymienia Konstytucja. Zaliczają się do nich:
Przestępstwo to ma charakter powszechny. Może je popełnić każda osoba, także sam funkcjonariusz publiczny.
Dla zaistnienia przestępstwa znieważenia funkcjonariusza konieczne jest, aby doszło do niego podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, przy czym oba te znamiona muszą wystąpić łącznie, a więc w jednym czasie. Konieczne jest więc występowanie ścisłej zbieżności czasowej i miejscowej zachowania sprawcy z wykonywaniem swojej powinności przez osobę pokrzywdzoną. Tym samym, niezbędne jest ustalenie, że wykonywane przez funkcjonariusza czynności pozostają w zakresie jego służbowych obowiązków. Nie ma przy tym znaczenia, czy następuje to w ściśle określonych godzinach urzędowania. Zatem do takiego znieważenia może dojść nawet wówczas, gdy funkcjonariusz, podejmuje swoje działania czasie w czasie wolnym od służby. Przykładem mogą być czynności jakie podejmuje policjant w celu wylegitymowania czy zatrzymania osobistego.
Zaznaczyć trzeba, że powodem znieważenia funkcjonariusza publicznego musi być realnie wykonywana przez niego czynność mieszcząca się w kręgu jego obowiązków służbowych. Nie wystarczy więc sam fakt, że jest on tylko funkcjonariuszem.
Jeśli chodzi o znieważanie i poniżanie konstytucyjnych organów RP. warunkiem odpowiedzialności sprawcy jest to, aby jego zachowanie miało charakter publiczny, a więc było dokonywane w miejscu ogólnie dostępnym dla nieokreślonej liczby osób. Szerzej piszę o tym w artykule „Przestępstwo nawoływania do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość (art. 256 § 1 k.k.).”
Sprawca takiego czynu zabronionego, musi przy tym działać w celu upokorzenia danego organu jako takiego. Tym samym, znieważenie jego pracownika lub ich grupy nie może być uznane za przestępstwo tego tego rodzaju.
Opisywane przestępstwa mogą zostać popełnione tylko umyślnie w obydwu postaciach zamiaru – bezpośrednim i ewentualnym. Ten pierwszy oznacza, że sprawca chce popełnić ten właśnie czyn zabroniony, drugi – że przewiduje możliwość jego popełnienia i na to się godzi.
Sprawca, który dopuścił się znieważenia funkcjonariusza publicznego lub osoby przybranej mu do pomocy podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do jednego roku.
Jeśli dokonał publicznego znieważenia lub poniżenia konstytucyjnego organu RP, może mu zostać wymierzona grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do dwóch lat.
Zastrzec przy tym trzeba, że jeżeli pierwszy z czynów wywołało niewłaściwe zachowanie się samego funkcjonariusza lub osoby do pomocy mu przybranej, sąd może wówczas zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
Co należy rozumieć pod tym pojęciem?
Powszechnie przyjmuje się, że niewłaściwe zachowanie to takie, które ma charakter niestosowny czy nieodpowiedni do danej sytuacji. W szczególności dotyczyć to będzie naruszenia obowiązujących przepisów prawa, do przestrzegania których funkcjonariusz jest bezwzględnie zobowiązany. Do katalogu tego należeć będą również wszelkie działania, które mają charakter obraźliwy lub arogancki i wywołujące poczucie pokrzywdzenia u osoby poddanej czynnościom służbowym, na przykład używanie słów wulgarnych.
Warto zaznaczyć, że opisywane przestępstwo ma charakter publicznoskargowy i jest ścigane z urzędu, a więc bez konieczności składania w tym przedmiocie wniosku przez pokrzywdzonego. Organy ścigania muszą więc powziąć swoje działania niezwłocznie, gdy tylko powezmą informację o podejrzeniu jego popełnienia.
