Radczyni Prawna Alicja Szpringer

Prawa osoby zatrzymanej – krótki poradnik

Spis treści

Każda osoba zatrzymana przez policję posiada konkretne prawa, określone obowiązującymi przepisami. Dlatego gdy zostaniesz zatrzymany możesz z nich korzystać bez żadnych ograniczeń i żądać ich bezwzględnego respektowania.

Kiedy możesz zostać zatrzymany przez policję?

Warunki dokonania zatrzymania przez Policję określają przepisy art. 244 ust. 1 – 1b Kodeksu postępowania karnego. Zgodnie z nimi, ma ona prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli:

  • istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła przestępstwo,
  • zachodzi obawa jej ucieczki, ukrycia lub zatarcia śladów przestępstwa bądź
  • nie można ustalić jej tożsamości albo
  • istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko niej postępowania w trybie przyspieszonym.
 

Policja ma także prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że dopuściła się przestępstwa przemocy domowej, a zachodzi obawa ponownego jego popełnienia, a zwłaszcza gdy takim czynem grozi

Do zatrzymania musi również dojść, gdy takie przestępstwo zostało popełnione przy użyciu broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu.

Jakie prawa przysługują zatrzymanemu?

Gdy dojdzie do Twojego zatrzymania przysługuje Ci cały katalog praw, na który składają się:

  • prawo do informacji o przyczynach zatrzymania oraz przysługujących prawach (art. 244 § 2 k.p.k.),
  • prawo do zachowania milczenia (art. 244 § 3 k.p.k.),
  • prawo do uzyskania pomocy adwokata lub radcy prawnego (art. 245 § 1 k.p.k.),
  • prawo do składania wyjaśnień, oświadczeń oraz otrzymania odpisu protokołu zatrzymania (art. 244 § 3 k.p.k.),
  • prawo do skorzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza (art. 244 § 2, art. 72 § 1 k.p.k.),
  • prawo do poinformowania wybranej osoby o zatrzymaniu (art. 245 § 2, art. 261 § 1 – 3 k.p.k.)
  • prawo cudzoziemca do kontaktu z konsulatem (art. 261 § 2 k.p.k.),
  • prawo do opieki medycznej (art. 244 § 2 k.p.k., art. 15 ust. 5 ustawy o Policji, § 1 ust. 1 – 3 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 13 września 2012 r. w sprawie badań lekarskich osób zatrzymanych przez Policję),
  • prawo do wniesienia zażalenia (art. 246 § 1 k.p.k.),
  • prawo do do natychmiastowego zwolnienia (art. 248 § 1 oraz § 2 k.p.k.).
 

Prawo do informacji o przyczynach zatrzymania oraz przysługujących prawach

Podstawowym prawem jakie Ci przysługuje jest uzyskanie informacji o:

  • przyczynach zatrzymania i
  • przysługujących prawach.
 

Powinny one zostać Ci udzielone natychmiast po dokonaniu czynności zatrzymania.

W ich ramach funkcjonariusz policji powinien wskazać podstawę prawną zatrzymania oraz określić z jakich przyczyn zostało ono zastosowane, w tym o dokonanie jakich czynów jesteś podejrzewany. Oczywiście musi to nastąpić w sposób w pełni zrozumiały dla zatrzymanego, tak aby ten jasno pojął o co jest oskarżany, jakie dowody mogą zostać przeciwko niemu użyte oraz zrozumiał ogólny kontekst przepisów prawa, na podstawie których doszło do zatrzymania. Dzięki temu będziesz mógł wstępnie przygotować się do obrony oraz ocenić, czy działania policji są w pełni zgodne z obowiązującym porządkiem prawnym.

Musisz także zostać pouczony o swoich podstawowych prawach w związku z zatrzymaniem. W praktyce najczęściej następuje to poprzez wręczenie wyciągu z przepisów Kodeksu postępowania karnego.

Prawo do zachowania milczenia

Masz prawo do zachowania milczenia, a więc nieskładania żadnych wyjaśnień i oświadczeń w sprawie oraz nieodpowiadania na poszczególne pytania zadawane przez policjanta. Nie mogą z tego powodu spotkać Cię żadne negatywne konsekwencje, gdyż tego rodzaju zachowanie nie stanowi okoliczności obciążającej, czy dowodu winy. Zasada ta chroni Cię przed dostarczaniem wymiarowi sprawiedliwości dowodów przeciwko samemu sobie, a także zabezpiecza przed ewentualnymi nadużyciami i manipulacją ze strony śledczych, którzy mogą stosować naciski czy groźby w celu uzyskania potwierdzenia stawianych zarzutów czy przyznania się do popełnienia danego czynu.

Prawo do składania wyjaśnień, oświadczeń oraz otrzymania odpisu protokołu zatrzymania

Masz także prawo do składania swobodnych wyjaśnień w sprawie i nie możesz z tego tytułu zostać poddany żadnym groźbom czy naciskom. Obowiązek wysłuchania spoczywa na funkcjonariuszach policji i powinien zostać przeprowadzony natychmiast po zatrzymaniu.

Z zatrzymania sporządza się protokół, w którym należy podać:

  • imię, nazwisko i funkcję dokonującego tej czynności,
  • imię i nazwisko osoby zatrzymanej, a w razie niemożności ustalenia tożsamości – jej rysopis oraz
  • dzień, godzinę, miejsce i przyczynę zatrzymania z podaniem, o jakie przestępstwo się ją podejrzewa.
 

Do tego dokumentu należy również wciągnąć złożone przez zatrzymanego oświadczenia oraz zaznaczyć udzielenie mu informacji o przysługujących prawach. Odpis protokołu musi zostać Ci doręczony. Warto dodać, że możesz odmówić złożenia swojego podpisu pod protokołem przesłuchania, co nie może zostać uznane za okoliczność obciążającą, ani zostać poczytane za dowód winy.

Prawo do uzyskania pomocy adwokata lub radcy prawnego

Jako osoba zatrzymana masz prawo do skorzystania z pomocy profesjonalnego prawnika, a więc adwokata lub radcy prawnego. Powinno to nastąpić niezwłocznie po zgłoszeniu z Twojej strony takiego żądania i w dostępnej formie – na ogół przy użyciu telefonu w obecności funkcjonariusza. Gdy dotrze on do miejsca Twojego zatrzymania, masz prawo do bezpośredniej z nim rozmowy w warunkach poufności, a więc bez kontroli ze strony organów ścigania. Tylko w wyjątkowych przypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, zatrzymujący może zastrzec, że będzie przy niej obecny.

Dzięki temu uzyskasz konieczną poradę prawną i wsparcie w swojej sytuacji, bez obaw o naruszenie prywatności i ujawnienie poufnych informacji przekazywanych prawnikowi, który Cię reprezentuje. Będzie on w stanie dokonać oceny prawidłowości czynności zatrzymania oraz opracować linię obrony z pełnym zabezpieczeniem przestrzegania obowiązujących procedur prawnych, tak aby jak najbardziej skutecznie bronić Twoich interesów. W razie potrzeby, możesz wystąpić o przydzielenie Ci prawnika z urzędu, którego koszty ponosić będzie Skarb Państwa.

Prawo do skorzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza

Jeżeli nie władasz w wystarczającym stopniu językiem polskim masz prawo do skorzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, w tym podczas przesłuchań oraz rozmowy z prawnikiem. Powinien on być obecny od momentu zatrzymania aż do zakończenia postępowania. Pozwoli Ci to na pełne zrozumienie powodów zatrzymania, postawionych zarzutów, zastosowanych procedur oraz sytuacji prawnej w jakiej się znalazłeś. Prawo to przysługuje Ci niezależnie od Twojej sytuacji finansowej. Oczywiście tłumacz powinien posiadać odpowiednie kwalifikacje, w tym w zakresie specjalistycznej terminologii prawniczej. Tylko dzięki temu będzie istnieć gwarancja, że dokonane przez niego tłumaczenie będzie odpowiednio dokładne i profesjonalne.

Prawo do poinformowania wybranej osoby o zatrzymaniu

Masz prawo do poinformowania wybranej osoby o swoim zatrzymaniu. Dysponujesz w tym względzie pełną swobodą. Może to być wskazana przez Ciebie osoba najbliższa lub inna, jak również pracodawca, szkoła, uczelnia, dowódca oraz osoba zarządzająca Twoim przedsiębiorstwem lub takim, za które jesteś odpowiedzialny. Dzięki temu uzyskasz niezbędne wsparcie moralne, jak również pomoc w organizowaniu pomocy adwokata czy radcy prawnego.

O zatrzymaniu Policja ma obowiązek zawiadomienia organu prowadzącego przeciwko Tobie postępowanie w innej sprawie, o ile o nim wie.

Prawo cudzoziemca do kontaktu z konsulatem

Jeżeli nie jesteś obywatelem polskim, masz prawo do kontaktu w dostępnej formie z urzędem konsularnym lub z przedstawicielstwem dyplomatycznym państwa, którego obywatelstwo Ci przysługuje. Jeśli nie posiadasz żadnego obywatelstwa jesteś uprawniony do kontaktu z przedstawicielem państwa, w którym mieszkasz na stałe. Jeżeli przewiduje to umowa konsularna między Polską a państwem, którego jesteś obywatelem, właściwy urząd konsularny lub przedstawicielstwo dyplomatyczne zostaną poinformowane o zatrzymaniu również bez Twojego żądania w tym przedmiocie.

Prawo do opieki medycznej

Zgodnie z ustawą z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (t.j. Dz. U. z 2024 r., poz. 145 z późn. zm.) – osobę zatrzymaną należy niezwłocznie poddać – w razie uzasadnionej potrzeby – badaniu lekarskiemu lub udzielić jej pierwszej pomocy medycznej. Badanie takie może zostać przeprowadzone także na Twoje żądanie. Wystarczy również, gdy oświadczysz, że cierpisz na schorzenia wymagające stałego lub okresowego leczenia, którego przerwanie powodowałoby zagrożenie życia lub zdrowia, bądź posiadasz widoczne obrażenia ciała niewskazujące na stan nagłego zagrożenia zdrowotnego. Badanie takie jest obligatoryjne, gdy z posiadanych przez Policję informacji lub z okoliczności zatrzymania wynika, że osobą zatrzymaną jest:

  • kobieta w ciąży,
  • kobieta karmiąca piersią,
  • osoba chora zakaźnie,
  • osoba z zaburzeniami psychicznymi,
  • nieletni po spożyciu alkoholu lub innego, podobnie działającego środka.
 

Poza tym przysługuje Ci prawo do świadczeń opieki zdrowotnej według tych samych standardów i na takim samym poziomie, jak każdemu obywatelowi naszego kraju. Osoba zatrzymana ma również prawo do poufności podczas odbywanych konsultacji medycznych i prowadzonego leczenia.

Prawo do wniesienia zażalenia

Przysługuje Ci prawo do wniesienia zażalenia do sądu, w którym możesz domagać się zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości Twojego zatrzymania. Termin do jego złożenia wynosi siedem dni od dokonania tej czynności.

Przekazuje się je niezwłocznie sądowi rejonowemu miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania, który również niezwłocznie przystępuje do jego rozpoznania.
W razie uznania bezzasadności lub nielegalności zatrzymania sąd zarządzi Twoje natychmiastowe zwolnienie.

Prawo do natychmiastowego zwolnienia

W określonych sytuacjach przysługuje Ci prawo do natychmiastowego zwolnienia. Musi to nastąpić:

  • gdy ustanie przyczyna zatrzymania, a także
  • jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przez uprawniony organ nie zostaniesz przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania,
  • na polecenie sądu lub prokuratora.

Twoje natychmiastowe zwolnienie będzie także konieczne, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie doręczono Ci postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania.

Musisz pamiętać, że ponowne zatrzymanie osoby podejrzanej na podstawie tych samych faktów i dowodów jest niedopuszczalne.